İnanan insandan istenen, inandığı Rabbi ile arasında sıkı bir bağ kurması, O’nun murad ve rızasına uygun bir ömür sürmesidir. İstenen bu olmakla birlikte, bunun yerine getirilmesi pek de kolay değildir. Bir taraftan insanın heves, arzu ve zaafları, diğer taraftan dünyanın cazibesi ve imtihan sırrı, mevzuu komplike bir hale getirmekte, bu yönüyle insanın işi bir hayli zorlaşmaktadır.
Terakki ve tedenniye açık yaratılan insan, her zaman tırmanma şeridinde yol alamamakta, bazen düşüşe geçmekte ve irtifa kaybetmektedir. İnsan, imansızlıktan değil ama hevasına mağlubiyetinden ötürü yanlış yapar, günah işler. İşte tam bu anda, yani Hakk’a muhalefet ve sonrasında insan çaresiz bırakılmamış, yaptıklarını silebileceği, yapmamış gibi olabileceği bir çare onun önüne konulmuştur. Bu çarenin adı tevbedir.
Evet tevbe, insanın Hakk’a karşı içine düştüğü muhalefetten kurtulup, O’nunla tekrar muvafakat ve uzlaşı arayışıdır.
Tevbe, kulun hata ve günahını itiraf edip pişman olması, derlenip toparlanıp Cenab-ı Hak’ka yönelmesi, Kendisinden geldiği Zat’a dönmesidir.
Tevbe, zulumattan nura, gafletten huzura bir yolculuktur. Huzur, gafletten uyanmış bir kalbin Allah’ın huzurunda durmayı bilmesidir. Bu biliş, gafletten kurtuluş ve tevbenin tahsilidir.
Tevbe, kendini Hakk’a vardırmaya çalışan gayretli bir müminin yolun başında da ortasında da sonunda da çalacağı bir kapıdır. Yolun başında bu kapının adı tevbe iken, yolun ortasında inabe, sonunda ise evbe olmaktadır.
Tevbe, değiştirici ve dönüştürücü bir eylemdir. Onun insanı nasıl değiştirdiğini, dönüştürdüğünü Efendimiz (sav)’in şu ifadelerinde anlamak mümkündür:
“Sizden önce yaşayanlar arasında doksan dokuz kişiyi öldüren bir adam vardı. Bir ara yeryüzünün en bilgin kişisini sordu. Kendisine bir râhib tarif edildi. Ona kadar gidip, doksan dokuz kişi öldürdüğünü, kendisi için bir tevbe imkânının olup olmadığını sordu. Râhib: ‘Hayır yoktur!’ dedi. Adam onu da öldürüp cinayetini yüze tamamladı.
Adam, yeryüzünün en bilginini sormaya devam etti. Kendisine âlim bir kişi tarif edildi. Ona gelip, yüz kişi öldürdüğünü, kendisi için bir tevbe imkânı olup olmadığını sordu. Âlim: “Evet, vardır, seninle tevben arasına kim girebilir ki?” dedi ve ekledi: “Ancak, falan memlekete gitmelisin. Zira orada Allah’a ibadet eden kimseler var. Sen de onlarla Allah’a ibadet edeceksin ve bir daha kendi memleketine dönmeyeceksin. Zira orası kötü bir yer.
Adam yola çıktı. Yolun ortasında ölüm meleği gelip ruhunu kabzetti. Rahmet ve azab melekleri onun hakkında ihtilâfa düştüler. Rahmet melekleri: “Bu adam tövbekâr olarak geldi. Kalben Allah’a yönelmişti.” dediler. Azab melekleri de: “Bu adam hiçbir hayır işlemedi.” dediler.
Onlar böyle çekişirken insan suretinde bir başka melek, yanlarına geldi. Melekler onu aralarında hakem yaptılar. Hakem onlara: “Onun çıktığı yerle, gitmekte olduğu yer arasını ölçün, hangi tarafa daha yakınsa ona teslim edin.” dedi. Ölçtüler, gördüler ki, gitmeyi arzu ettiği iyiler diyarına bir karış daha yakın. Onu hemen rahmet melekleri aldılar.” (Buharî, Enbiya 50; Müslim, Tövbe 46.)
Tevbe, insana, ne kadar günahkâr olursa olsun, Allah’tan hiçbir zaman ümit kesmemesi gerektiğini öğretir.
Tevbe eden, tevbesinin arkasında durmak, onu bozacak işlerden, şartlardan ve çevreden uzaklaşmak durumundadır.
Tevbenin en önemli şartı, samimiyet ve ciddiyettir. Laubalilikten doğu batı arası kadar uzaktır.
İstiğfar, bir af talebi, tevbe ise Hakk’a dönüştür. Seher vakitleri istiğfar ve tevbenin edası adına zamanın altın dilimleridir.
Ve kulun tevbesi ile arasına hiç kimse giremez. O, kalbiyle Yüce Allah’a yöneldiğinde, Tevvab olan Allah da kuluna yönelir. Bu iki yöneliş, kulun tertemiz oluşuyla sonuçlanır ve aradaki bağ sıkılanarak devam eder.
