Ali Cöre
Sistem yaklaşımı; tabiattaki, toplumdaki ve bilim alanlarındaki hadiselere mahruti bir bakış açısı ile bakmayı, bu hadiseleri bütünsel olarak incelemeyi bir çerçeve şeklinde kabul eden disiplinler arası yaklaşımın adıdır. “Sistem düşüncesi öbür disiplinlerin her birini güçlendirerek bize bütünün parçalarının toplamından daha fazlası olduğunu sürekli hatırlatır.” (1)
Sistem yaklaşımına göre; organizasyonlar birer sistemdir ve çevreyle sıkı ilişkileri olan dinamik bir özellik gösterirler. Yöneticiler, organizasyonun yönetimine dair faaliyetlerinde bu ilişki ve bağımlılığı dikkate almak zorundadırlar.
Sistem yaklaşımı sayesinde kendimizi dünyadan ayrı olarak görmekten dünyayla bağlantılı olarak görmeye, sorunlarımızı dışardan bir başkasının veya başka bir şeyin yol açtığı sorunlar olarak görmekten kendi eylemlerimizin yaşadığımız sorunlara nasıl eden olduğuna görmeye yönelen bir zihniyet değişikliğini sağlar. (2)
Her sistem belirli bir ortamda faaliyet göstermektedir. Eğer sistem ile sistemin faaliyette bulunduğu çevre (dış çevre) arasında enerji, bilgi ve materyal alışverişi varsa, bu tür sistemler açık sistem olarak adlandırılır. Açık sistemler dış çevresinden veya başka sistemlerden aldıkları enerji, bilgi ve materyali işler ve bunları çeşitli formlarda tekrar çevresine veya başka sistemlere gönderir. Kapalı sistemlerin çevresi arasında bu tür bir ilişki fazla değildir.(3)
Her sistemde, enerjinin tükenmesi, faaliyetlerin bozulması, dengenin kaybolması, karışıklık ve aksamaların belirmesi ve sonunda sistemin faaliyetlerinin durması yönünde bir eğilim vardır. Bu durum “entropi” eğilimi ile ifade edilir. Niteliği ve büyüklüğü ne olursa olsun bütün sistemlerde entropi eğilim vardır. Kapalı sistemlerde entropi daha da kuvvetlidir ve belirli bir süre sonunda sistemi durduran en önemli faktördür. Açık sistemler çevrelerinden aldıkları bilgi enerji ve materyal ile entropiyi durdurup, onun etkilerini negatif hale getirebilir. Bu durum negatif entropi ya da negentropi olarak adlandırılır.
Sistem yaklaşımı açısından organizasyonların üç önemli özelliği vardır: Bütüncüllük, çevre ile ilişki ve bilgi akışıdır. Sistemler bu değişkenler ve bu parametreler hakkında ne kadar bilgi sahibi ise belirsizlik o kadar azalmış demektir. Açık sistemler bu tür belirsizliği azaltmak ve çevresel değişmelerden önceden haberdar olabilmek için çeşitli stratejiler ve uygulamalar geliştirirler. (4)
Fethullah Gülen Hocaefendi’nin Sistem Yaklaşımı Açısından Düşünce Ve Fikirleri
Sistem yaklaşımı Fethullah Gülen Hocaefendi’nin düşünce ve görüşlerinin temelini oluşturmaktadır. İbadet hayatından sosyal hayata dair fikir ve aksiyona kadar her alanda ele aldığı meseleleri hep bu zemininde değerlendirmektedir.
“Bütüncül bakış” Fethullah Gülen Hocaefendi’nin en çok üzerinde durduğu husustur. Bediüzzaman’ın asırlardır rehnedar olmuş bir kalenin tamiratı şeklinde bahsettiği ıslah çalışmalarını bütüncül ve dipten bir bakış açısı ile yürütmüş ve bu noktadan hareketle çalışmalarının merkezine nadide bir nesil yetiştirmeyi isabetli adımlar olarak görmüştür. Yani hareketin en başından beri bu yaklaşımı esas alan stratejiler geliştirmiştir.
Sistem yaklaşımı ve sistematik düşünceye dair bir çok alanda söyledikleri, yazdıkları göz önüne alınırsa Onun bu hususa ne kadar önem verdiği görülür. Mesela; öteden beri ölçeği ne olursa olsun her türlü iş ve teşebbüste önce planlama yapılmasını tavsiye eder ve dahi planlama yaparken, sebep-sonuç ilişkisi içinde doğacak ihtimalleri silsile halinde hepsine bütüncül bir nazar ile müşahedeye almak gerektiğini ve mesaiyi tanzim ederken bu şekilde mahruti bakışın zorunluluğunu öne çıkarmaktadır. (5)
Hizmetin geleceği hususunda ise çok kritik bir noktaya dikkat çekmektedir. Bütün insanlığa bütüncül bir nazar ile bakmak gerektiğini, farklı karakterlerdeki insanların, bir gün, karakterlerinin gereğini ortaya koyabileceğini, öyle ise dünyayı doğru okumanın şart olduğunu; dış çevreyi oluşturan insanları, toplumu kendi kültürleriyle doğru okumak lazım geldiğini ve nihayet, on defa düşünüp, bir kere söylemeyi ısrarla tavsiye eder. (6)
Fethullah Gülen Hocaefendi, sosyal bilimlerde yani insana bağlı meydana gelen hadiseleri izah ederken fizik alemindeki gibi tamamen sebep-sonuç ilişkisine bağlanamayacağını, insanın irade sinin sosyal hareketlerin seyri üzerinde etkili olduğunu ileri sürmektedir. Bu münasebetle üzerinde durduğu hususlardan biri de “sabır” ve “zaman“ meselesidir. Yapılan çalışmaların sebepler açısından planlama, strateji ve aksiyon aşamalarında arızasız, eksiksiz olarak yapıldıktan sonra “vakt-i merhûnu”nu beklemeye durulması gerektiğini söylemektedir.
Ayrıca ileri sürdüğü düşünce sistemi sadece akıl, mantık ve ilmi araştırmalarla sınırlı olmadığı içinde yaşadığımız sistemin bir maddi yüzünün (fizik) yanında bir de manevi yüzü (metafizik) olduğunu ileri sürer. Düşünce sistemini bu iki yüze dayandırmaktadır. (7)
Açık Sistem Olarak Hizmet Hareketi
Hizmet hareketinin sürekli dış çevre ile iletişim içinde olduğu ve sürekli bilgi alışverişinde bulunduğu aşikardır. Hizmet hareketi “cemaat mi?”, “sivil toplum hareketi mi?”, “camia mı?” Bu konu üzerinde çok sayıda tartışma ve inceleme yapılmıştır. Türkiye’de yaşanan son olayların etkisi ile “hareket” artık dünyanın pek çok ülkesinde dikkat çekmiş ve bilinir olmuştur. Ve farklı ülkelerde de araştırma inceleme konusu olmuş/olacaktır.
Hocaefendi hizmet hareketinin felsefesini “evrensel insani değerlere saygı” olarak belirlemiş bunu bir ortak payda olarak görmüştür. Böylece dünyanın değişik yerlerinde, farklı anlayışta olan insanların hepsiyle bir ölçüde anlaşılacağını söylemiştir. Bu hususların gelecekte dünya barışının temelini oluşturacağını işaret etmiştir. (8)
Hareket hakkında Fethullah Gülen Hocaefendi farklı zamanlarda benzer tanımlamalar yapmıştır. Öncelikle cemaat ve cemiyet kavramlarını tanımlamış sonraki yıllarda ise sosyologların tanımlamalarına destek vermiştir. (9)
Cemaat kavramına dair yapılan tariflerden anlaşılacağı üzere “cemaat” kavramı/olgusu bir nevi kapalı sistemi karşılar. Cemaatler dil, inanç ve kültür açısından homojen bir yapı kabul edilirken, sivil toplum hareketleri farklı dil, farklı inanç, farklı kültürlerden oluşan heterojen bir yapı olarak kabul edilir. Hocaefendi hareketi kesin ve net bir ifade ile “hiçbir dış güce bağlı olmayan bir sivil toplum hareketidir.” şeklinde konumlandırmıştır.(10)
Sosyal Entropi Zaviyesinden Hizmet Hareketinin Geleceği
Sosyal sistemleri oluşturan öğeler arasındaki, bütünleşememe ve organize olamama gibi sebeplerle içtimaî kaynakların faydalı bir işe dönüştürülmesi sürecinde ortaya çıkan kayıplar, “sosyal entropi” kavramı ile tanımlanmaktadır .
Her türlü faaliyet sonucunda bir miktar entropi üretilmesi ve üretilen entropinin; düzensizlik, çürüme, bozulma, atık, kirlilik, yaşlanma, yavaşlama ve kargaşa anlamına gelmesi; sosyal sistemler olarak toplumların ve organizasyonların da entropi ile etkin bir şekilde mücadele etmelerini gerekli kılmaktadır. Bu sebeple sosyal sistemler, çevrelerinden aldıkları madde, enerji ve bilgi ile; teknolojilerini yenileme, süreçlerini iyileştirme, farklı ürünler tasarlama, insan kaynaklarını eğitme gibi faaliyetler yürüterek negatif entropi üretirler ve yaşamlarını sürdürürler.(11)
Hareketin “cebri olarak” dünyaya açılması iradi olarak entropinin kırılmasına neden olmuştur. Hoca Efendi’nin ifadesi ile hareket içindeki insanlar bu konuda iradesini ortaya koyarak entropiyi kırıp yeni bir düzene yani negentropiye ulaşacaktır. “İnsan iradesiyle, iradesiz bütün varlıklardan ayrılır. Meselenin içinde irade bulunduğundan dolayı, insanlarla alâkalı yapılanmalar ve yenilenmeler öncesi kaos olabilir. Böyle bir dönemde insan entropiler (dönüşümler, değişiklikler ve çöküşler) fasit dairesini kırarak, bunun yerine -Allah’ın inayetiyle- salih bir daire, yani kısır döngüye mukabil velûd bir döngü ikame edilebilir.” (12)
Özetle, gönüllüler hareketi, “kapalı bir sistem” içinde yaşayan “cemaat” değildir. Aksine “açık sistem” içinde sürekli büyüyüp gelişen bir “hareket”, “oluşum”, “sivil toplum örgütü” dür. Bu özelliği sayesinde, zamanla daha da gelişip, yenilenip, genişleyecektir. Bu süreçte gönüllüleri bekleyen en önemli mesele ise; paradigmalardan kaynaklı kültür çatışması olacaktır. Yani halen daha “cemaat düşüncesi”nden ya da “cemaat kültürü”nden çıkamayan gönüllüler yeni durumlar, yeni anlayışlar, yeni yaklaşımlara adapte olmakta zorlanacaklardır. Ayrıca yeni durum yöneticileri ve yönetimleri de zorlayacaktır. Bundan sonraki dönemlerde “yönetim” yerine “yönetişim”, “yöneticilik” yerine “lider yöneticilik” , “merkeziyetçilik” yerine “yerelleşme” önemini artıracaktır.
KAYNAKLAR
(1) Peter Senge /Beşinci Disiplin /Ayşegül İldeniz/ 2013
(2) (a.g.e)
(3) http://www.acarindex.com/pdfs/4811
(4) Prof.Dr.Tamer Koçel /İşletme Yönetimi
(5) http://www.herkul.org/bamteli/bamteli-ictimai-huzur-ve-yukselisin-vesileleri/
(6) http://www.herkul.org/bamteli/bamteli-nesl-i-cedid-ve-dirilisin-esaslari/
(7) Yeni Ümit/sayı 49/Bir Sistem Olarak İslam
(8) https://www.herkul.org/tag/zamanin-cildirticiligina-karsi-sabir/
(9)https://cetele.org/wp-content/uploads/2018/04/Prizma-2-M-F-Gulen.pdf
(10)https://fgulen.com/tr/eserleri/sohbet-i-canan/gonulluler-hareketi-ve-sevgi-mahrumlari
(11)Bir Yönetim Modeli Önerisi: Toplam Entropi Yönetimi, Business and Economics Research
Journal, Volume 2 . Number 1 . 2011 pp. 53-87 ISSN: 1309-2448, www.berjournal.com
(12) https://fgulen.com/tr/eserleri/prizma/ideallerin-realize-edilmesi
