RÖPORTAJ: ŞEMSİNUR ÖZDEMİR – LONDRA
Oxford Üniversitesi’nde Prof. Paul Weller’in hazırlamış olduğu Fethullah Gülen Hocaefendi’nin tematik biyografisi ve Hizmet Hareketi’nin son yıllarda geçirdiği dönüşümü incelediği kitap çalışmalarının tanıtım etkinliği vardı. Prof. Weller’in kitapların içeriğini anlattığı sunumunun ardından diğer katılımcı akademisyenler kitaplarla ilgili yorumlarını paylaştılar ve Prof. Weller’e sorular yönelttiler. Weller hem akademik değerlendirmelere hem de misafir katılımcıların sorularına detaylı cevaplar verdi. Son yıllarda Hizmet hareketi mensuplarının yaşadığı sıkıntılar düşünüldüğünde, Hizmet Hareketinin geçmişinin, bugününün ve gelecekte nasıl konumlanacağının tartışıldığı akademik çalışmaların yapılması, toplantılarda ele alınması önemli bir adımdı. Etkinlik arasında görüşme fırsatı bulduğumuz Prof. Weller ile kitapların içeriğine ve hazırlama sürecine dair bir söyleşi yaptık.
Kitapları hazırlama sürecinde Fethullah Gülen’in yaşadığı yerleri görmek veya aile fertleriyle tanışmak için Türkiye’ye gittiniz mi?
En son 2016’da Türkiye’ye gittim. Türkiye’ye gitmek benim için şu an zor olur sanırım. Öncesinde insanları ve kurumları ziyaret etmiştim ama yazdığım kitap bir biyografi değil. Biyografi okumak isteyenler John Paul’un kitabını okuyabilirler. Bizim çalışmamız biraz daha farklı ve o yüzden insanları ziyaret etmek gerektirmiyor. O yüzden de yakın dönemde böyle bir ziyaret yapmadım.
-Bu çalışmaya sizi yönlendiren, motive eden ne oldu?
Bu kitabı çalışmaya 2017’de başladım. Daha öncesinde tesadüfen bir doktora öğrencim Hizmetin sosyolojisini çalışmayı istediğini söylemişti. Öğrencimin ismi Muhammed Çetin. Onun vesilesiyle başlamış oldum. Kitapta da ona atıf var. Özellikle Fethullah Gülen bölümünde onun ismi geçiyor ve çok katkıları var. Onun çalışmalarından yola çıkarak ben de okumalar gerçekleştirdim, araştırmalar yaptım ve bu yönlendirme ile çalışmaya başlamış oldum.
-Sizce Hizmet insanları 15 Temmuz 2016 olaylarından nasıl etkilendi? Şu anda dünyanın farklı yerlerine dağılan bu insanların durumlarını nasıl görüyorsunuz?
Kitabımda bu konulara daha çok değiniyorum yani Hizmet insanları arasında üç katmandan bahsettim. Birinci katmanda birinci jenerasyon olarak yurtdışına çıkanlar var. İkinci katmanda daha sonraki jenerasyon ve üçüncüde “sığınmacı” olarak Türkiye’den ayrılmak zorunda kalanlar. Travma büyük bir kelime, yani travmadan bahsettim. İnsanların meselelere yaklaşımı farklı farklı olacak. Farklı derinliklerde etkilendiler ve şunu söyleyebiliriz: Bu meselede bu insanların etkilenmesi ve mesela ‘Türklük’ ve Hizmet aidiyetinin etkileşimi ve sorunsalı her zaman vardı fakat bu süreç bunu hızlandırmış oldu. Bu meselelerle ilgili çalışma, bunlar üzerine düşünme ihtiyacı daha fazla arttı ve hızlandı. Son olarak da 6 yıl çok uzun bir süre değil. Göreceli tabii ki. Bazı yönden uzun görünse bile başka açıdan baktığımızda da kısa bir süreç.
-Hizmet Hareketi’nin günümüzde ve gelecekte dünyadaki rolü konusunda ne düşünüyorsunuz?
Hizmet, baktığımızda dünyada ve genel olarak rol oynaması konusu birçok sorular içeriyor. Bunların arasında klasik mesela ‘kurumsallaşma’ sorusu var veya ‘Tek bir Hizmetten bahsedebilir miyiz?’ sorusu. ‘Hizmetler’ diye çoğul olarak mı bahsedebiliriz?’ sorusu var. Farklı Hizmet yaklaşımları var. Bunların haricinde mesela Almanya’da gördüğüm, eşimin Alman olması hasebiyle Almanya’da tanıdığım Hizmet var. Burada daha çok dini gruplar veyahut dini menşeli hareketler kurumlar üzerinden hareket ediyor. Kurumlar üzerinden işliyor. Kurumsallaşmanın artıları eksileri konuşulabilir. Bir yandan kurumsallaşmanın getirebileceği sıkıntılardan, tehlikelerden konuşuluyor ama diğer yandan da kurumsallaşma olmadan nasıl bir Hizmet olacak? Yani bir mezhebe mi, bir tarikata mı dönüşmesi gerekiyor? Çünkü kurumsallaşma olmadan bir hareket veya Hizmet gibi bir grup kendi içine kapanıp sadece dini yaşama tarzında bir yöne yönlenmesi mi bekleniyor? Yani kurumsallaşma, özellikle Almanya’da dini grupların doğal olarak hareket alanı, fonksiyonu bu yönde. Ve beklenen bu. Bu soruları düşündüğümüzde tabi ki Hizmetin dünya genelinde, özellikle Almanya’da bir kurumsallaşması var. Bu dünyadaki yer sorusuna, hizmetin kurumsallaşmaması sorusuna bir cevap belki.
-Hizmet Hareketi hakkında araştırılması gerektiğini düşündüğünüz başka meseleler var mı?
Evet, mesela Hizmetin Sünni dünya ile etkileşimi sorusu. Şiiler tamamen ayrı bir dünya. Onun dışında Hristiyan grupların arasında da tartışılan bir mesele var, benim de müşahade ettiğim, ruhla bedenin veya manevî ile maddî-dünyevî meselelerin birbirinden ayrıştırılması ve tamamen ayrı ele alınması meselesi. Bunu Fethullah Gülen eleştiriyor. Yani manevî ile bedenî, fizikî, dünya ile alakalı şeylerin daha holistik, daha geniş açıdan birleştirici, ikisinin birlikte işlenmesi, anlaşılması, incelenmesi gerektiğini söylüyor. Bu meseleler üzerine daha fazla konuşulabilir, daha fazla düşünülebilir. Daha fazla kalem oynatılabilir, diye düşünüyorum.
-Hizmet’in karşısında hangi problemlerin olduğunu düşünüyorsunuz?
Bunda en önemli meseleler dünyevîleşmeden dünyada güncel kalabilme, dünya ile alakalı kalabilme ve kurumların dünyevîleşmemesi meselesi var. Bu genel olarak dinî grupların düşünmesi gereken bir mesele. Aynı zamanda da Hizmetin kurumlaşma durumu Türkiye’de vardı. Şu anda bu yok ama eskiden beri Türkiye’deki kurumsallaşma meselesinin onu nasıl etkilediği düşünülebilir veyahut bu mesele hakkında akıl yürütülebilir. Neler yapılabilir kurumsallaşma konusunda diyebiliriz. Bir mesele olarak dünyevileşme ve kurumsallaşma meselesi birer “imtihan” olarak düşünülebilir.
Prof Paul Weller’in kitapları hakkında bağımsız denetmenin raporu
Oxford üniversitesinde akademisyen olarak çalışan Prof. Paul Weller’in kitaplarını yayınlayan Palgrave yayınevi, eserleri yayınlamadan önce bağımsız denetmenlerin incelemesini istedi. İşte o raporlardan bazı bölümler:
-Fethullah Gülen’s Teaching and Practice: Inheritance, Context, and Interactive Development (Fethullah Gülen’in Öğretileri ve Uygulaması: Tevarüs, Bağlam ve Etkileşimli Gelişmeler) :
“Bu kitabın alana en önemli ve özgün katkısı, araştırmacının Fethullah Gülen, yakın çevresi ve Gülen Hareketi’nin çeşitli ülkelerdeki diğer önde gelen üyeleri ile derinlemesine görüşmeler yoluyla elde ettiği ilk elden verilerle yazılmış olması. Bu kitabın içeriği, birincil kaynaklardan orijinal verilerin rapor edilmesi ve bulguların teoloji, sosyoloji ve siyaset bilimi alanlarına referanslar yoluyla tartışılmasıyla büyük ölçüde zenginleştirilmiştir. Kitap, Fethullah Gülen’in öğretimi ve pratiğinin etkileşimli evrimi hakkında değerli bilgiler sağlamakta.”
-Hizmet in Transitions, European Developments of a Turkish Muslim-Inspired Movement (Dönüşen/Degişen Hizmet, Türk Müslüman Kaynaklı Bir Hareketin Avrupa’daki Gelişmeleri) :
“Gülen Hareketi son zamanlarda doğduğu yer olan ve hükümeti devirmek için darbe yapmakla suçlandığı Türkiye’de büyük baskı altında ve takipçileri ülkeyi terk etmedikçe rastgele tutuklama, hapis, mallarına el koyma ve sosyal dışlanma ile karşı karşıya. Çok sayıda takipçisi yakın zamanda, çoğunlukla Avrupa ve Kuzey Amerika’da kendilerini güvende ve korunmuş hissettikleri ülkelere taşındı. Getirdikleri deneyim, eğitim ve sermaye ile artık yeni hayatlar kuruyor ve yeni toplumlarına uyum sağlıyorlar. Onlar da kendilerinden önce yerleşen diğer takipçilere katılıyorlar. Yani artık birçok ülkede ev sahibi toplumların dikkatini çekebilecek yeni bir insan grubu var. İşte bu kitap, Gülen hareketinin Avrupa’daki varlığına, faaliyetlerine ve geçişlerine ışık tutarak önemli ve özgün bir katkı sunuyor ve özelde Gülen hareketini ve genel olarak toplumsal hareketleri inceleyen bilim adamları ve aydınlar için değerli bir kaynak sağlıyor.”
(Tercüme desteği için Dialogue Society ve İysha Arun’a çok teşekkür ederim.)
