ÇOCUKLARDA TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI VE AİLELERE ÖNERİLER
“Hocam, çocuklarımda gözlemlediğim ve aşmakta zorlandığım en önemli sorunlardan birisi de aşırı cep telefonu, tablet ve bilgisayar kullanımı. Maalesef bu sorunu akraba ve arkadaşlarımın çocuklarında da gözlemliyorum. Çocuklar bu teknolojik aletlerden gözlerini alamıyorlar. Çocuklara sınırlama getirildiğinde de hırçınlaşıp ağlayıp dövünüyorlar. Bu konuda neler tavsiye edersiniz”
Bu ve benzer sorular farklı zaman ve yerlerde bana sıkça yöneltilen sorular arasında yer alıyor. Bir çok aile; çocuklarının aşırı şekilde teknoloji araçlarını kullanmalarından, sosyal yaşamdan adeta kopmalarından, sınırlamalar karşısında da hırçın tepkiler vermelerinden ve kendilerinin de çaresizlik içinde çocukların isteklerine teslim olmalarından şikayet ederler. Maalesef, kendi gözlem ve tecrübelerime dayalı olarak bu sorunun tahmin edilenden çok daha ciddi boyutlarda olduğunu söyleyebilirim.
Yaşadığımız çağın bilgi ve bilişim çağı olduğu ve buna bağlı olarak teknolojinin yaşamımızda yadsınamaz bir yeri olduğu bir gerçektir. Teknoloji kullanımının yaşamımızı kolaylaştıran boyutuyla birlikte yanlış kullanıma dair birçok riskli ve zararlı boyutu da ayrı bir gerçektir. Önemli olan teknolojinin risk ve zararlarından kendimizi ve çocuklarımızı koruyarak onu işlevsel kullanabilmeyi olabildiğince başarabilmemizdir.
Diğer bağımlılık durumlarında olduğu gibi teknoloji bağımlılığında da, bağımlı olunan olguya (teknoloji aracına) ulaşamama durumunda yoksunluk söz konusudur. Çocuklar telefon, tablet ya da bilgisayara ulaşamadığı ya da engellendiğinde yoksunluk hisseder ve birçok olumsuz tepkiler sergilerler. Soruda belirtildiği gibi ağlama, dövünme, şiddet uygulama, bir şeyleri kırıp dökme vb. tepkiler en sık gözlenen tepkiler arasında yer alır. Birçok anne-baba da bu tepkiler karşısında çaresiz kalmakta ve teslim bayrağını çekerek çocukların isteklerini yerine getirmektedirler. Böylece kısır döngüye dayalı sorun derinleşerek devam etmektedir.
Sorunun ele alınması gereken birçok boyutundan birisi anne-babaların çocuğun gözlem alanında aşırı teknoloji kullanımıdır. Bilindiği gibi çocukların en önemli öğrenme metotlarından birisi model alma yoludur. Çocuklar gördüklerini uygulamayı her zaman tercih ederler. Çocuklardan önce anne-babaların kendi teknoloji kullanım tarz ve süresini değerlendirmesi ve gerekiyorsa bu konuda değişikliğe gitmesi sorunun çözümünde çok büyük etkiye neden olacaktır. Bu hem çocuğun istenmeyen davranışı daha az gözlemlemesine neden olacak hem de anne-babaların sorunun yerine teklif edeceğimiz aktivitelere zaman kazanmasına neden olacaktır. Bilinmesi gereken can alıcı nokta, çözüm için çocuklardan önce anne-babaların ele alınması gerektiğidir. Çözüm isteğinde ısrarcı olan anne-babalara sabırla yazıyı sonuna kadar okumalarını tavsiye ediyorum.
Davranış biçimlendirme, teknikleri bilindiğinde çocuklarda işlevsel olarak kullanılan çok değerli bir yöntemdir. Bu konuda çocuğun hoşlandığı ödül ve pekiştireçler ile etkili olacak cezaların bilinmesi önemlidir. Bununla birlikte ortadan kaldırılmak istenen davranış (aşırı teknoloji kullanımı) ve onun yerine yerleştirilmek istenen davranış (örneğin diğer oyunlarla oynama, kitap okuma vb.) belirlenmelidir. Daha sonra davranış biçimlendirme basamakları sistematik bir şekilde planlanmalı ve uygulanmalıdır. Burada aileleri zorlayan en önemli husus davranış biçimlendirme sürecinde tutarlı, sabırlı ve iyi bir gözlemci olma konusunda yeterli bilgi ve tecrübeden yoksun olmalarıdır. Gerekiyorsa bir uzman desteği alarak bu zorluk aşılmaya çalışılmalıdır.
Davranış biçimlendirme çok değerli ve işlevsel bir yöntem olmakla birlikte tek başına kullanılması sinekleri öldürmekten başka bir işe yaramaz, maalesef. Bataklığın kurutulması ve daha kalıcı çözümler üretebilmek ve uygulayabilmek için anne-babaların yapması gereken çok önemli birkaç hususu şöyle sıralamak mümkündür:
1.Teknoloji kullanım tarz ve sürenizi dikkatle değerlendiriniz. Kendi yaşamınızda da gerekiyorsa bu konuda bir değişime gidiniz. Önceliklerinizi ele almakla ve gerekiyorsa sıralamayı değiştirmekle işe başlayabilirsiniz.
2.Gerektiğinde teknolojiyi çocukların görmeyeceği yerde kullanmayı tercih edin. “Çocuklar görür ve yapar” ilkesini unutmayın. Sözlerinizden çok beden dilinizin etkili olduğunu unutmayın.
3.İstenmeyen aşırı teknolojik araç kullanımı yerine yerleştirmek istediğiniz davranışı belirleyiniz. Örneğin çocuğunuzun kitap okumasını istiyorsanız, öncelikle hiçbir şey söylemeden onun göreceği şekilde kitap okuyunuz. Değişim için sabırlı olunuz.
4.Çocuğunuzun istenmeyen davranışından çok; çok az da olsa istenen davranışlarını fark etme konusunda hassas olunuz ve bu konuda duyarlı olunuz. En ufak olumlu davranışı sözlü ve dengeli ödüllerle destekleyiniz.
5.Çocuğunuza doğal bir şekilde sosyal yaşam olanakları oluşturunuz. Farklı spor, sanat ve müzik aktiviteleri konusunda çocuğunuza imkanlar sağlayınız. Bu konuda temel hedefiniz başarı ve sonuç odaklı değil süreç ve deneyim zenginliği odaklı olmalıdır.
6.Çocuğunuzun her zaman size, ilginize, kaliteli paylaşımlarınıza ihtiyaç duyduğunu unutmayınız. Bu anlamda onunla farklı oyun, aktivite ve sosyal yaşantılar planlayıp uygulayınız. Bu konuda sizin değil olabildiğince onun öncelikleri ön planda olsa iyi olacaktır.
7.Çocuk eğitiminde ve tutumlarınızda davranışlar, zamanlar ve kişiler arasındaki tutarlılığa dikkat ediniz. Çocuğunuzun kafasını farklı tepkilerinizle karıştırmayınız. Ayrıca anne-baba arasında farklı tepkiler oluşturarak istenmeyen davranış konusunda çocuğunuzun işini kolaylaştırmayınız.
8.Özellikle müdahaleniz ve koyduğunuz sınır konusunda eminseniz; çocuğunuz ağlasa ya da hırçın davransa da sabırla duruşunuzu bozmayınız ve onun süreci yönetmesine fırsat vermeyiniz.
9.Son olarak anne-babalar olarak hata yapma konusunda potansiyel ve hakkınız olduğunu unutmayınız. Temel hedef, kusursuz ve mükemmel olmak değil; olabildiğince ve yeterince iyi anne-babalar olmaya çalışmaktır.
Çocuklarda yapılacak her küçük olumlu değişim ve gelişimin onlara, size, bugününüze ve geleceğinize yapılan değerli katkılar olduğunu unutmayınız.
