KURBAN BAYRAMINA HAZIRLIK
Zilhicce Ayını Dinimizde ve Kültürümüzdeki Önemi
Kamerî ayların 12’ncisi olan Zilhicce ayı, İslâm’ın beş esasından biri olan Hac ibadetinin yerine getirildiği, umumi af ve bağışlanma ayıdır. Zilhicce (zülhacce) sözlükte “hac ayı” demektir. Hac farizası bu ayın sekiz- on üçüncü günleri arasında ifa edilmektedir.
Bu mübarek ayın birinden onuna kadar olan zaman dilimi “leyâl-i aşere”, yani on mübarek gecedir. 10. gün Kurban Bayramı’nın ilk günüdür… Müfessirlerin çoğunluğu, Fecr sûresinin 2. âyetinde üzerine yemin edilen on gecenin Zilhicce ayının ilk on gecesi olduğu görüşündedir.
وَالْفَجْرِ {1} وَلَيَالٍ عَشْرٍ {2} وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ {3} وَاللَّيْلِ إِذَا يَسْرِ
Fecre, on geceye, çifte ve teke, akıp giden geceye yemin olsun ki kıyamet gelecektir.” Fecr 89/1-4 buyrulmaktadır. Gerçi Ramazan’ın son on gecesi veya Muharremin onuna kadar geceleri de ayette geçen sayılı günler olarak değerlendirenler var. Bunlar hakkında da rivayet vardır. İbni Cerîr: Doğru olan bu zamanın Zilhiccenin ilk on gecesi olmasıdır. Çünkü Ehli te’vilin delilleri bunun üzerinde icma’ etmiştir. Ve denilmiştir ki Hz. Musânın miykatındaki tamamlanan on gece Zilhiccenin ilk on gecesidir. (Elmalılı H. Yazır)
Zilhiccenin sekizinci günü; Terviye Günü (derin derin düşünme günü) gündür. Bugünün Hz. İbrahim’in (a.s) oğlu Hz. İsmail (a.s) la ilgili gördüğü rüyanın ilk günüdür ve bugün bu rüyanın ne manaya geldiğini düşündüğü gündür.
Zilhiccenin dokuzuncu günü “arefe” dir.
Zilhiccenin onuncu günü ve devamındaki üç gün (toplamda dört gün) Kurban Bayramıdır. Ayette geçen; وَالْفَجْرِ El-fecr, Mücahid’den gelen rivâyete göre; Kurban Bayramının fecrini ifade etmektedir. وَالشَّفْعِ “Çift”, Kurban Bayramının ilk günü. (Zilhiccenin 10. Günü) وَالْوَتْرِ “Tek” Arafe günü. وَاللَّيْلِ إِذَا يَسْرِ “Geçip gitmekte olan “akıp giden gece” ise; sabahı bayram olan gecenin seher vakitleridir. Hamdi Yazır: 8/5791-5798. Bir başka ifadeyle, hacda akşam ve yatsı namazlarının birleştirilerek yatsı vaktinde kılındığı gece “Müzdelife gecesi” şeklinde de tefsir edilmiştir.
İbn Abbas’ın, وَاذْكُرُواْ اللّهَ فِي أَيَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ “Bilinen günlerde Allah’ın ismini zikretsinler” âyetinde geçen (el-Hac 22/28) “bilinen günler” ifadesini de Zilhiccenin ilk on günü veya teşrik günleri diye yorumladığı nakledilir. Ancak ifadenin mutlaklığını ve başka pek çok âyette birçok kozmik varlık ve olaylara, belirleme yapılmaksızın yemin edildiğini dikkate alarak, bunu da “bütün geceler” olarak anlamak daha uygun olur diyenlerde vardır.
Zilhiccedeki Leyali-i Aşere’nin Faziletleri Nelerdir?
Zaman ve mekânlar bütün kıymet ve kutsiyetini, hakikatte Allah’ın dilemesinden alırlar. Bu İlâhî dileme ise varlıklar için binbir maslahat ve hikmetler içerir. Ayrıca o zaman dilimlerinde gerçekleşen mühim olaylar ve o mekânları dolduran kıymettar mekînler de, içinde bulundukları zaman ve mekâna değer kazandırmışlardır. İslâm’da mübarek zaman dilimlerinin kudsiyeti de meşiet-i İlâhî’den geldiği için, Müslümanlara sonsuz feyz ü bereketin nüzulü için birer vesile olmaktadırlar. Mübarek ay, gün ve geceler, İslâm’ın şeairindendir; hususi kıymetleri ve kerametleri vardır. Kâinat, semavat, feza-yı âlem ve bütün varlıklar bu kutlu zaman dilimlerine hürmet etmektedir. Âyet veya hadîslerin, kutsallığını tespit ettiği ve Mü’minlerin de yüzyıllardan beridir kutladığı bu mübarek ay, gün ve geceler, senenin içine dağılmış vaziyette bulunmaktadır.
“Ferd hususî meziyet ve fazîletleriyle belli şeylere taliptir ve Allah onları verir; ama cemaate Allah’ın vereceği bazı şeyler vardır ki, onlar ancak cemaat halinde istendiği zaman verilir. Bir yağmur duası, bir bayram namazı, bir Arafat’ta toplanma (ibadetlerinde olduğu gibi).” Asr Get Ter 4/172,
Fecir suresinin ilk ayetleri havi olduğu çok hakikatların yanında bir de Zilhiccenin ilk on gecesinde yapılan ibadetlerin Allah’ın katındaki ehemmiyet, kutsiyet, fazilet ve kıymetini ifade etmektedir. Efendimiz (s.a.s); “Allah katında ibadet edilecek -sâlih amel işlenecek- günler içinde zilhiccenin ilk on gününden daha hayırlısı yoktur” Buyurmaktadır.
İbadetlerin gerçek derinliği ile eda edilebilmesi için, her ibadetten önce bir hazırlık dönemi var.
Kur’an okumak, Kabeyi tavaf etmek veya Namaz kılmak için önce abdest alındığı, Ramazan öncesi üç aylarla başlayan bir antraman ve konsantrasyon dönemi olduğu gibi, günlerin en hayırlısı olan “yevün-nahr”ı yani Kurban Bayramı’nı hakkıyla değerlendirebilmek için adeta bir hazırlık süreci var.
İbni Abbas’tan (r.a) gelen rivayete bugünlerdeki ibadetlerin faziletli çok büyüktür: Efendimiz (s.a.s) şöyle buyurdu:
«مَا مِنْ أَيَّامٍ، الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهَا أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ، مِنْ هَذِهِ الْأَيَّامِ» يَعْنِي الْعَشْرَ، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ؟ قَالَ: «وَلَا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، إِلَّا رَجُلٌ خَرَجَ بِنَفْسِهِ وَمَالِهِ، فَلَمْ يَرْجِعْ مِنْ ذَلِكَ بِشَيْءٍ»
“Allah katında içinde bulunduğumuz şu günler (Zilhicce’nin ilk on günün) deki salih amelden daha sevimli başka günler yoktur.” Sahabeler, sordular: “Ya Resulallah, Allah yolunda cihat da mı?” Resulullah (s.a.v.) cevap verdi: “Evet, Allah yolunda cihat da. Meğerki bir adam canıyla ve malıyla cihada çıkıp da kendisine ait mal ve candan hiçbir şeyi geri getiremez olursa, o başka.”
Başka bir rivayette: “Allah indinde Zilhiccenin ilk on gününde yapılan amellerden daha kıymetlisi yoktur. Bugünlerde tesbihi, tahmidi, tehlili ve tekbiri çok söyleyin!”
Ebu Hureyre (r.a) dan gelen başka bir rivayette ise Efendimiz (s.a.s): «مَا مِنْ أَيَّامِ الدُّنْيَا أَيَّامٌ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَنْ يُتَعَبَّدَ لَهُ فِيهَا مِنْ أَيَّامِ الْعَشْرِ، وَإِنَّ صِيَامَ يَوْمٍ فِيهَا لَيَعْدِلُ صِيَامَ سَنَةٍ، وَلَيْلَةٍ فِيهَا بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ»
“Allah’a ibadet edilecek günler içinde Zilhicce’nin ilk on gününden daha sevimli günler yoktur. O günlerde tutulan her günün orucu bir senelik oruca, her gecesinde kılınan namazlar da Kadir Gecesine denktir.” Tirmizi, Savm: 52; İbn-i Mâce, Sıyam: 39;Ebû Dâvûd, Savm 61. Buyrulmaktadır.
Tirmîzî’nin değerlendirmelerinde bu hadis gariptir. Bu hadisi sadece Mes’ûd b. Vasıl’ın Nehhas’ın rivâyetinden bilmekteyiz. Yahya b. Saîd el-Kattan, Nehhas hakkında hafızası yönünden tenkit ederek zayıf görmüştür.
El-Bânî; Bu rivayeti zayıf görmüş ve ravisi tenkit edilmiştir. İmam Buhari bu hadisi “Katâde’den, Saîd b. Müseyyeb’den ve Peygamber (s.a.v.)’den mürsel olarak buna benzer bir şey rivâyet edilmiştir.”
Kurban Bayramı’ndan önce 10 gün oruç tutmanın hükmü nedir?
Hz. Âişe (r.anha) şöyle demiştir:
«مَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ صَائِمًا الْعَشْرَ قَطُّ [حكم الألباني] : صحيح
“Peygamber (s.a.v.)’i Zilhicce’nin on gününde hiç oruçlu görmedim.” Ebû Dâvûd, Savm 62; İbn Mâce, Savm 39; Tirmizi: Savm 51 / H. No: 756 Sahih rivayetler arasında Allah Resulünün böyle bir oruç tuttuğuna dair bir bilgiye rastlamıyoruz.
Sadece Hz. Hafsa validemizden rivayet edilen zayıf bir hadis-i şerifte şöyle denilmektedir: “Hz. Peygamber (sav) dört şeyi hiç terk etmemiştir. Aşure orucu, Zilhiccenin ilk on günü ve her aydan üç gün oruç ve sabah namazından önce iki rekat namaz..” (Müsned, 6/287; Nesei, Sıyam , 83.) Bu rivayette Zilhicce ayının ilk on günü tutulan oruç kaydı hariç, diğer üç husus üzerinde sahih rivayetleri bulmamız mümkündür. Ama 10 gün oruç hakkında, bu rivayetten başka bir rivayet görmüyoruz. Aksine Ebu Hureyre’nin rivayetine göre “Allah Resulü (sav) arefe günü Arafat’ta oruç tutmayı yasaklamıştır.” Müsned, 6/287. Gerçi bazı hadis şarihleri bunu, güçten, kuvvetten düşerek hac menasikine güç yetiremez düşüncesiyle sadece hacı adayları için geçerlidir demişlerdir. Hacı olmayanlar için, “arefe gününde tutulan oruç bundan önce ve sonra birer yıllık günahlara keffaret olacağı Allah’tan umulur“(Müslim, Sıyam, 197.) hadisini de delil göstererek tutmalarının evla olacağını söyleyen fukaha vardır.
Seleften bazıları faziletli günlerin gündüzlerinde oruç tutmuşlardır. Ancak sahih rivayetlerde Zilhicce ayının ilk on günüde oruca rastlamıyoruz. Bu günlerde oruç tutulması ile insan sevap kazanabilir, zaten dini bayramlar ve Ramazan ayı dışında senenin her günü nafile oruç tutulabiliyor. Ancak buna vaciptir, sünnettir vs gibi hüküm vermek doğru olmaz.
