On yıl kadar önce, Mısır’a bir grup arkadaşımla yolculuğa çıkmıştık. Tarihi mekânları geziyor, ziyaretler yapıyorduk. Namazlarımızı da bazen camide, bazen de kendimiz cemaat yaparak kılıyorduk. Kılıyorduk ama Muzaffer Bey hariç. O bizi beklemiyordu. Biz öğle namazının sünnetini kılana kadar, o boy kısalığının da avantajını kullanarak namazın tamamını kılıyordu. İkindi namazında da ağabey bizi bekle dediysek de o yine bizi beklemeden namazı yuvarlayıverdi. Nil’de tekne turu falan derken akşam namazının vakti yaklaştı. Nil nehrinin kenarındaki bir camiye girdik. Kamet getirildi ve imam tekbir aldı. Namaza başladık. Tabi akşam namazının sünneti olmadığı için Muzaffer ağabey de mecburen bizimle durdu. Namazın farzını on beş dakikada kıldık. İmam birinci rekâtta iki, ikinci rekâtta ise bir sayfa kadar Kur’ân okumuş, rükû ve secdedeki tesbihleri ise en az onar defa söylemişti. Namazın bitiminde Muzaffer ağabey “Aman hocam, biz Mısır’da kılacağımız namazları, bir daha camide kılmayalım. Söz veriyorum, ben de hep sizinle namaza duracağım.” demişti. Açıkçası namaz, diğer arkadaşlarımıza da biraz uzun gelmişti. Belki de yol yorgunuyduk. Gerçekten bu namaz uzun muydu? Veya kime göre uzundu?
Peygamberimizin namazı nasıldı ve namazda ne okurdu?
İnsanların en güzel namaz kıldıranı olan Peygamber Efendimiz, namazda Fatiha’dan sonraki okuyuşunu bazen uzatır, bazen de yolculuk veya buna benzer sebeplerden dolayı hafif yani ‘çabuk ve kısa’ tutardı. Genel okuyuşu ise orta uzunlukta olurdu.
İmam olacak kişilere “Sizden birisi insanlara imam olursa, (namazını) hafif tutsun. Onların içinde küçüğü, büyüğü, zayıfı, ihtiyaç sahibi ve hastası vardır. Tek başına namaz kılmak istediğinde ise dilediği gibi kılsın.”1 buyuruyor ve insanların namazdan nefret eder hale getirilmesini istemiyordu. Bir keresinde Allah Resulüyle beraber namaz kılan Muaz b. Cebel, kavmine yatsı namazı kıldırmak için dönmüştü. Sonra onlara Bakara Sûresi ile namaz kıldırdı. Onlardan birisi namazını yarım bırakarak, Allah Resulüne gelip durumu şikâyet edince, Allah’ın Nebisi kızgın bir ifadeyle: “Ey Muaz sen fitneci misin?” dedi ve bunu üç kez tekrarladı. Ardından Muaz’a, namaz kıldırırken “Ve’ş-Şemsi ve duha’yı, Sebbihisme Rabbike’l-A’la’yı ve bu ikisinin benzerlerini oku.” buyurdu.2
Allah Resulü, kendisi de bazen namazı uzatmak istediğini fakat namaza durduktan sonra bir çocuk ağlaması işittiğinde, annesinin namazının fesada uğramaması ve çocuğun annesine kavuşması için namazı hafif tuttuğunu,3 ashabına söylemiştir. O ümmetine eziyet vermek istemiyor kolaylık yönünü tercih ediyordu.
Abdullah b. Ömer diyor ki; “Allah Resulü bize (namazı) hafif tutmamızı emredip bize imam olur ve Saffat Sûresini4 (okurlardı).” demektedir. Dikkat edelim, Saffat Sûresi yedi sayfadır. O halde namazda uzunluk ve kısalık nedir? Allah Resulü hangi namazları uzatır, hangisini kısa tutardı?
Allah Resulü namazlarını uzun, orta ve kısa sûrelerle kıldırırdı. Hanefilere göre uzun sûreler (Tıval-i mufassal), Hucurat Sûresi’nden Buruc Sûresine kadar yahut kırk veya elli ayet kadar olan sûrelerdir. Orta uzunluktaki sûreler (Evsat-ı mufassal), Tarık Sûresi’nden Beyyine Sûresi’ne kadar olan sûreler yahut on beş ayet kadar olan sûrelerdir. Kısa sûreler (Kısar-ı mufassal) Beyyine Sûresi’nden Kur’ân-ı Kerim’in sonuna kadar olan yahut her rekâtta beş ayet ihtiva edecek uzunluktaki sûrelerdir.5 Şimdi Allah Resulünün farz namazları nasıl kıldırdığına bakalım.
Sabah namazı: Allah Resulü genellikle sabah namazlarını tıval-i mufassal ile kıldırarak uzatırdı. Abdullah b. Saib konumuzla alakalı şu hadisi rivayet ediyor: “Allah Resulü Mekke’de bize sabah namazı kıldırdı. Müminun Sûresi’ne başlayıp Musa ve Harun (a.s.) anlatıldığı yere (44. ayete) gelmişti ki öksürük tuttu ve rükûa gitti.”6
Yine Allah Resulü sabah namazında Tekvir Sûresi’nin 17. ayetine kadar (yarım sayfa)7, Kaf Sûresi’nden on ayet veya tamamıyla kıldırırdı. Onun namazları hafif olurdu.8 Ayrıca Kafirun, İhlâs, Rum, Nas, Felak ve Secde sûreleriyle de kıldırırdı.9 Allah Resulü genel olarak namazın ilk rekâtını uzatır, ikincisini ise kısa tutardı. İkincisini ilkinin yarısı kadar okurdu.10 Bu hal öğle namazında da böyleydi.11
Öğle namazı: Genellikle öğle namazını da uzatırlardı. Ebu Said: “Öğle namazı için kamet getirildiğinde birisi Cennetü’l-Baki’ye12 gitti. İhtiyacını gördü. Sonra abdest alıp geldiğinde Allah Resulü hala ilk rekâttaydı. Onu uzatıyordu.”13 demektedir. Allah Resulü öğle ve ikindi namazında Secde,14 Buruc, Tarık, Leyl ve Asr sûrelerini (ilk rekâtta otuz ayet, ikinci rekâtta ise on beş ayet kadar) 15 okuyordu.
İkindi namazı: Allah Resulü bu namazı kısa kıldırırlardı. İkindi namazını, öğle namazının yarı uzunluğu kadar kıldırırdı.16
Akşam namazı: Allah Resulü bu namazı hem uzun hem de kısa olarak kıldırdığı olmuştur. İbn Ömer, Allah Resulünün İhlâs, Kevser, Kafirun ve Duhan sûresini akşam namazında okuduğunu bildirmiştir.17 Ümmü Fadl, Abdullah b. Abbas’ın Mürselat Sûresini okuyuşunu duyunca: “Ey oğlum, vallahi sen bu sûreyi okuyuşunla bana Allah Resulünden en son akşam namazında işittiğim sûreyi (Mürselat’ı) hatırlattın.” demektedir. (Müeselat Sûresi 50 ayettir)18 Zeyd b. Sabit’te akşam namazını devamlı kısa sûrelerle kıldıran Mervan b. Hakem’e: “Sana ne oluyor ki akşam namazında hep kısaları okuyorsun, ben Allah’ın Nebisinden iki uzundan birisini (Araf Sûresi) okurken gördüm” demiştir. (Araf Sûresi 206 ayettir. Bu sûreden uzunca okuduğunu kastetmiştir.)19 Ayrıca Allah Resulü Tur Sûresi’yle (49 ayet) de namaz kıldırmıştır.20
Yatsı namazı: Allah Resulü yatsı namazını oldukça kısa tutardı. Bu sebeple Muaz b. Cebel’e yatsı namazını uzatmamasını ve Şems, Duha, Leyl, Alak ve A’la sûreleriyle namaz kıldırmasını söylemiştir.21 Ayrıca Allah Resulü yatsı namazında Tin Sûresi’yle de kıldırmıştır.22
Meseleyi özetleyecek olursak: Allah Resulü sabah ve öğle namazlarını uzatırdı. Bu namazların ilk rekâtlarını uzatmasının hikmeti ise insanların bu saatte uykuda olup geç kalmalarından dolayı idi. Efendimiz, ayak sesleri kesilinceye kadar okurdu. Cemaat az ise namazı uzatırdı. Ama insanlara eziyet vereceğini hissettiği anda kısaltırdı.
Dipnotlar:
1. Müslim, Salât 183/467; Buhari, Ezan 61-62/70702-703
2. Buhari, Edeb 74/6106; Müslim, Salât 178/465
3. Buhari, Ezan 65/707-10; Müslim, Salât 191/470
4. Nesai, Kitabü’l- İmame 36/826
5. Zuhayli, Fıkıh ans. 2/26
6. Müslim, Kitabü’s-Salât 35/455
7. Müslim, Kitabü’s-Salât 35/456; İbn Mace, ikamaetü’s-Salât 44/5(817)
8. Müslim, Kitabü’s-Salât 35/457; İbn Mace, ikamaetü’s-Salât 44/5(816)
9. Nesai, İftitah 39,41,45,47(945)
10. İbn Mace, ikamaeti’s-Salât 44/5(819); Müslim, Kitabü’s-Salât 34/154(451)
11. Buhari, Kitabü’l-Ezan 97/759; Müslim, Salât 154/451; Nesai, İftititah 973
12. Cennetü’l-Baki: Medine’de Allah Resulünün mescidine elli metre uzaklıkta olan ve şu anda hala mezarlık olarak kullanılan yerin adıdır.
13. Müslim, Kitabü’s-Salât 34/161(454); İbn Mace, ikamaetü’s-Salât 46/7(825)
14. Müslim, Kitabü’s-Salât 34/156(452)
15. Ebu Davud, Salât 131/805-807; Tirmizi, Mevakitü’s-Salât 117/307
16. Müslim, Kitabü’s-Salât 34/156(452)
17. İbn Mace, ikamaetü’s-Salât 48/9(833); Nesai, İftitah 66-67/988-989
18. Buhari, Kitabü’l-Ezan 98/763; Müslim, Kitabü’s-Salât 35/173(462); İbn Mace, ikamaetü’s-Salât 48/9(831); Tirmizi, Mevakitü’s-Salât 118/308; Ebu Davud, Salât132/810; Nesai, İftitah 63/984; Malik, Muvatta, Salât 176
19. Buhari, Kitabü’l-Ezan 98/764; Ebu Davud, Salât 132/812; Nesai, İftitah 67/990
20. Buhari, Kitabü’l-Ezan 99/765; Müslim, Kitabü’s-Salât 35/174(463); Tirmizi, Mevakitü’s-Salât 118/308; Ebu Davud, Salât 132/811; Muvatta, Salât 175
21. Buhari, Edeb 74/6106; Müslim, Salât 178/465; İbn Mace, ikamaetü’s-Salât 49/10(834)
22. Buhari, Kitabü’l-Ezan 100/767; Müslim, Kitabü’s-Salât 35/175(464); İbn Mace, ikamaetü’s-Salât 49/10(836); Tirmizi, Mevakitü’s-Salât 119/309; Nesai, İftitah 70-72/997-1000
Yorum : Mithat Tayyar
