Henrik Wergeland, Norveç’in milli şairi, oyun yazarı ve İskandinavya edebiyatının da ünlü bir ismidir. Nesli Norveç’in Gulen kasabasından gelen Wergeland, İslam dinine dair görüşleri her zaman tartışılagelen bir konu olmuştur. Wergeland’ın beslendiği İslami kaynaklar nelerdi, dini inanca dair söylemleri hangi yöndeydi, kendi döneminde etkisi altında kaldığı millet hangisiydi gibi sorular zaman zaman da olsa gündeme gelir.
Henrik Wergeland, 1845 baharında ölüm döşeğinde arkadaşı Wilhelm Lassen’ı davet eder ve inancına dair bazı düşünçelerini paylaşır. Wergeland, Lassen’e, İslam dininin kendi nezdinde yüksek bir yere sahip olduğunu dile getirir. Wergeland’ın bu itiraf niteliğindeki açıklamaları 1918 Edda isimli günlük gazetede Norveççe ve Fransızca olarak yayımlanır ve haber oldukça dikkat çeker. Haberin tamamı ise ilk defa 2020’nin mayısında ülkenin ilk çok kültürlü gazatesi Utrop’ta yayımlanmıştır.
Wergelan’ı etkileyen İslami kaynaklar da yer yer gündeme gelmiştir. Bir Wergeland uzmanı olan Profesör Odd Arve Storsveen, Utrop gazatesinde, Wergelan’ın Kur’an’da ahlak kurallarının oldukça sade ve açık bir şekilde sunulduğunu farkettiğini söyler. Storsveen, Henrik Wergeland’ın Kur’an’ın mealini de okuduğunu belirtir. Ayrıca onun İskandinav dilinde Yaratıcı anlamında kullanılan ”Gud” kavramı yerine Arapçadaki ”Allah” mefhumunu kullandığına atıf yapar.
Henrik Wergeland’ın (solda) ölmeden önce arkadaşı Wilhelm Lassen ile görüştüğü an.
Norveçli dinler araştırmacı Ronnie Johanson göre Wergeland’ı etkisi altında kalan bir diğer kaynak ise, ”Türklerin ilmihali” dediği, Birgivî Mehmed Efendi’nin Vasiyetnâmesi ya da Risâle-i Birgivî. Eseri Norveççeye, ülkenin ünlü oryantelisti Christopher Andreas Holmboe çevirir ve Holmboe, kitabın kapağına ”gençlerin istifadesine” ifadesini de yazar.
Bu ilmihal Wergeland’ın İslami hayata bakış açısı adına büyük öneme sahiptir. Bunu, Wergeland’ın ölüm döşeğinde babasına yazdığı bir mektuptan öğreniyoruz. O, bu mektubunda özetle şunları dile getirir: ”Dini meselelere gelince, bu konuda yeni okuduğum Türklerin ihmaline bağlıyımdır. Gözlerimi hayata, Allah’ın samimi bir kulu olarak kapıyorum.” Yine mektubun orjinalinde Wergeland’ın ”Allah” lafzını kullandığını okuyoruz.
Profesör Odd Arve Storsveen ile daha önce bir telefon görüşmesi yapmış ve kendisine Wergeland’ın neden ”Türklelerin ilmihali, Allah’ı” gibi tabirler kullandığını sormuştum. Storsveen cevaben, Henrik Wergeland’ın Osmanlı’nın İslam anlayış ve kültürü tesiri altında kalmış olabileceği belirtmişti. Görüşmemizde Storsveen, Wergelan’ın çok zeki, ne dediğinin farkında olan bir entellektüel olduğunu özellikle vurgulamıştı.
İlahiyatçı yazar Abdullah Aymaz Ağabeyin, (sağda) Gulen Belediye Başkanı Hallvard Oppedal’ı ziyareti esnasında çekilen bir resim.
Gulen Belediye Başkanı Hallvard Oppedal’ı, daha önce ilahiyatçı yazar Abdullah Aymaz Ağabey ile ziyaret ettiğimizde, bize bir latife yaparak, “Ben de hep Fethullah Gülen’i merak ederdim. Zira internete ne zaman bizim belediyenin ismini yazsam, karşıma Gülen’in ismi çıkardı” demişti. Abdullah Ağabey, Gülen Kasabası ve bu ziyarete dair Zaman gazetesinde, ‘Norveç’te Gülen Kasabası’ isminde bir yazı kaleme almıştı.
Yazıya bu linkten ulaşılabilir. (Abdullah Aymaz – Norveç’te Gülen Kasabası | Zaman Avustralya (zamanaustralia.com)
Christopher Andreas Holmboe’nin, Norveççeye çevirdiği, Wergeland’ın tesirinde kaldığı, 1829’da basılan Birgivi ilmihalin kapak resmi. FOTOĞRAF: Nasjonalbiblioteket
Başkan Oppedal’a mail aracılığı ile, “Kasabanızın Fetullah Gülen ile aynı ismi taşıması, sizin için ne anlam ifade ediyor” şeklinde yönelttiğimiz soruyu şöyle cevapladı: “Gulen belediyesi, eski adıyla Gulatinget (Gulen Meclisi) ile tanınır. Yani bu belde, Norveç’e, 800 ila 1300 yıllarında demokrasiyi getiren kasabadır. Bu bağlamda, kasabamız, Gülen’in savunduğu, başka inanç ve değerlere saygı, eğitim, demokrasi gibi değerlerin bir çoğunun aynısını temsil ediyor. Yine, Fethullah Gülen’in soy isminin internette karşımıza çıkması çok güzel bir şey.”
Henrik Wergeland, 17 Haziran 1808’de, Kristiansand şehrinde, bir papaz baba Nicolai Wergeland ve anne Alethe Dorothea Thaulow’dan dünyaya gelir. 12 Temmuz 1845 Christiania’da (Oslo’da) hayata gözlerini yumar. Teoloji okuyan milli şair, hiç bir zaman papazlık görevinde bulunmaz. Aynı zamanda drama yazarı ve insan hakları aktivistiği yapar. Ülkedeki Musevilerin hakları için önemli faaliyetlerde bulunur. Onun, 17 Mayıs’ta kurulan yeni Anayasa ve onun halka sunduğu hak ve fırsatlar hakkındaki kamuoyu bilgilendirme çalışmaları da önemli bir yere sahiptir.
Ayrıca bir yazar ve siyaset olan Wergeland’ın babası Nicolai Wergeland’ın bazı önemli hususiyetleri de vardır. Baba Wergeland, 17 Mayıs 1814’te Norveç Anayasasını yazan Eidsvoll şehrindeki Norveç Kurucu Meclisi üyelerinden birisidir.
Not: Norveççede ‘u’ harfi ‘ü’şeklinde okunur.
Kaynak: Ergin Tenekeci | Zaman Avustralya (zamanaustralia.com)
